Son yıllarda birçok kümeste tifo hastalığı yaygın olarak görülmektedir. Ram (-) bir bakteri olan Salmonella gallinarum’un neden olduğu, en çok tavuk ve hindilerde görülen, akut ve kronik seyreden, damızlık ve yumurtacı sürülerde yumurta verim düşüklüğü ile saptanan bir türdür. Hastalığa en çok tavuklar duyarlıdır. Kahverengi yumurtacılar, beyaz yumurtacılara oranla hastalığa daha fazla duyarlıdır. Genellikle 12 haftalık tavuklarda ve daha yaşlı ergin tavuklarda rastlanır.
Tifo özellikle kahverengi ırklar için duyarlı, beyaz ırklarda patojenite göstermeyen bir bakteri türü olup ölümle sonuçlanmaktadır. Bu sebeple tavuklarda görülen bu hastalığı ayrıntı vererek bahsetmekte yarar vardır. Çünkü bu hastalığın yok olması için öncelikle nasıl ortaya çıktığını, belirtilerinin ne olduğunu, tedavi ve korunma yolları hakkında bilgi sahibi olmamız gerekir. Bu bilgilere sahip olduğumuzda nasıl hareket edebileceğimizi de öğrenmiş oluruz.
Tifo Nasıl Ortaya Çıkar?
Tifo, toprak kökenli bir bakteri türü olmakla beraber hastalığın ana etkeni Salmonella gallinarum’dur. Tifolu tavukların yumurtası tifo mikrobu taşıması sebebiyle bu yumurtalardan çıkan civcivler hastalığı diğer civcivlere de bulaştırmaktadır. Mikroorganizma sıvı ve katı besiyerlerİnde kolayca üreme imkanı bulur. Katı besiyerlerinde 24 saat içinde gözle görülebilecek büyüklükte koloniler oluşturmaktadır. Hastalık esas olarak sindirim sistemi etkisiyle bulaşmaktadır.
Solunum sistemi ya da diğer yollar bulaşmada etkili değildir. Hastalığın çıkış, yayılış ve bulaşmasında yem, su, gıda, yem çuvalları, et, un, kan unu, kemik unu, yumurta kapları, yumurta kabukları, yemlik, suluk ve kronik hastalar, gizli infekteler, kemiriciler, kuşlar, böceklerin etkeni çok fazladır.
Hastalığın çıkışında, kümeslerdeki fazla stres faktörleri etkilidir. Tifo çıkışı hastaların gaitaları ve yumurtaları ile gerçekleşir.Ölüm oranı ise mikroorganizmanın miktarına ve konakçının duyarlılığına göre %50-80 oranında değişme gösterir. Hastalığın görülmesini takip eden 10 gün içinde ölümler meydana gelir
Hastalığın Belirtileri
Hasta hayvanlarda iştahsızlık, durgunluk, fazla susama, yeşil ishal, tüylerin kabarması, ibiklerin morarması, yumurta veriminde azalma gibi nedenlerle kendini göstermektedir. Hastalığın gözlemlenmesinde karaciğer büyümesi, karaciğerin yeşil renkte görünümü ve çok küçük nekrotik odaklar dalak ve böbreklerde de büyüme tespit edilmiştir. Yumurtalıklar kahve renkte bir görüntü göstermekte bağırsaklarda kataral bir enterit ve yeşil bir gaita bulunmaktadır. Tavuk tifosu seyri bazen gizlidir. Teşhis için hastalar ve yeni ölmüş olanlar hayvan laboratuara gönderilir. Tavuk tifosu bazı hastalıklarla karıştırılabilme imkanına sahiptir. Bu hastalıklar pullorum, kolera, stafilakok, kolibasillozis gibi hastalıklardır. Bu yüzden teşhis çeşitli organlardan etkenin izolasyon ve identifikasyonu ile bir sonuca bağlanır.
Tedavi Yolları
Hastalık çıkınca hemen tedaviye başlanılmalıdır. Antibiyotik kullanımından her zaman sonuç alamayız. Tedavi gören hayvanların yumurtaları damızlık olarak kullanılmaz. Tavuk tifosundan kurtulmak için genel koruyucu önlemler alınması lazımdır. Hayvanların yem veya sularına geniş spektrumlu antibiyotikler, sulfonamidler ve nitrofuranlar katılmalıdır. Yönetmeliğe uygun birtakım testler uygulanıp reaktörler hemen ayrılmaktadır. Tavuk tifosuna karşı korunmak için çeşitli aşılar hazırlanmıştır.
Bunlardan en bilineni 9R suşundan hazırlanan canlı aşı olup doz halinde ve deri altı yolu ile kullanılır. Hastalığın etkisini kırmak için kümesler ve malzemeler her zaman dezenfekte edilmelidir. Aksi takdirde hayvan ölümlerinde artış meydana gelebilir. Sağlam kümeslerdeki hayvanların bağışıklık sistemini yorulmamalıdır. Yorucu aşı uygulamaları yapılmaması gerekmektedir.
Bir de tedavi için bağışıklığı destekleyici ürünler kullanılmalıdır. Genel koruma önlemleri alınmalı ve kurallara uyulmalıdır. Tavuk Tifosu ile mücadelede kuluçka makinelerinin temizliği büyük önem taşımaktadır. Yumurtalar dezenfekte edilmeli, ana makineleri ve civciv büyütme makineleri temizlenmelidir. Yumurta toplama kapları, muhafaza ve depolama yerlerin temizliğine özen gösterilmelidir.
